Bu yaz Avrupa’nın kültür tatil noktaları önerilerinde Aydın’ın Didim ilçesi de ön plana çıkıyor. Didim’in tur yazılarında yer almasının sebebi ise bölgenin tarihsel merkezi sayılan Milet’in öneminden kaynaklanıyor. Milet gerek coğrafyası gerekse de düşünce tarihindeki önemi ile Efes ile birlikte dünyanın aydınlandığı noktalardan birisi kabul ediliyor. Yakın zamana kadar “Helen medeniyetinin parçası” ya da “Antik dönem Yunan kolonisi” olarak lanse edilen Milet bugün arkeolojide artık bir Batı Anadolu kenti olarak kabul edilmekte. Arkasında sıra dışı düşünceler, felsefe ve mimari saklayan, insanlığın aydınlanma ve sanat yolculuğunda oldukça büyük bir yere sahip olan Milet, Avrupalı kültür turistlerini ağırlamaya hazırlanıyor. Bilinen ismiyle ‘Miletos’ bugün insanlık tarihinde ‘Miletos okulu’ adı verilen felsefe okulunun da doğduğu kent özelliği taşıyor. Peki “doğa ve materyalist felsefenin başladığı yer” olarak kabul gören Miletos düşüncede ve bilimde ‘klasik öncesi aydınlanma dönemi’ adı verilen süreci nasıl başlattı?
AKIL İLE ANLAMAK
Miletos okulu içlerinde Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios ve Thales’in de bulunduğu ilk aydınlanmacı isimlerin çıktığı kent durumunda. İyonya aydınlanmasını başlatan Miletli Thales MÖ. 582 yılında güneş tutulmasını hesapladı, matematik ve geometride çığır açıcı teoriler üretti. Avrupa düşünce geleneğinde varoluşa ilişkin ilk fikirleri ortaya koyan Miletli Anaksimenes ise bir yandan görünür evren hakkındaki fikirlerini ortaya koydu diğer yandan da doğada “canlı-cansız” ayrımını ilk yapan isim oldu. Anaksimenes ayrıca ay tutulmasını da ilk kez doğru olarak açıklayan kişi olarak tarihe geçti.
DOĞA VE MANTIK
Miletli Hekataios ise ilk kez birbirine paralel ve dik olarak bölünmüş dikdörtgen blok sokaklardan oluşan şehir planlamasını yarattı. İlk uygulaması Milet’te gerçekleşen planlama sonrasında Roma İmparatorluğu kentlerinde ve tüm Avrupa’da da yaygınlaştı. Miletli düşünürlerin en büyüğü kabul edilen Anaksimandros da ilk kez evreni ilahi bakış açısından çıkararak doğa olayları, gözlem ve matematik ile açıklayan isim. Astronominin kurucusu kabul edilen ünlü düşünür ayrıca felsefenin ilk büyük olgularından kabul edilen ‘Arkhe’ (her şeyin ilk nedeni) terimini ortaya koymuş ve ilk sistematik felsefe görüşünü sunan isim olmuştur.
FİKİR ÖZGÜRLÜĞÜNÜN MERKEZİ
Maddenin atomlardan oluştuğunu ilk kez dile getiren Leukippos da Miletli ünlü düşünürler arasında yer almakta. Türk arkeolojisinin önemli isimlerinden Ordinaryüs Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın “Anadolu Uygarlıkları” kitabında ifade ettiği üzere insanı ilk kez akılcı bir yaklaşımla açıklayan Protagoras ya da doğa ve evreni akıl ile açıklayan Anaksagoras gibi isimler düşünceleri yüzünden Atina’da yargılanırken tamamı materyalist felsefeye sahip Miletos okulundaki isimler ise özgürce fikirlerini dile getirebilmişlerdir.
emre.ozturk@haberglobal.com.tr
Kaynak: Web Özel
